Ontwerpen voor democratie
Koekoek hield een gedreven pleidooi voor een infrastructuur met democratische ruimtes. In haar lezing startte ze met de in de ogen van haar generatie verbazingwekkende hoeveelheid buurthuizen, wijkcentra en bibliotheken, die gebouwd zijn in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw, maar nu vrijwel allemaal zijn verdwenen. Het lijkt haast onvoorstelbaar dat er in die tijd op grote schaal sprake was van democratisering, bewonersprotest en stadsvernieuwing.
Daarna is er blijkbaar iets radicaal gekanteld in wat de bouwwereld beschouwd als wenselijk en succesvol. Sociale woningbouw raakte uit de mode en werd Real Estate. Ambitie in de architectuur betekende steeds vaker: binnen het bestaande economische systeem een indrukwekkend en spectaculair gebouw neerzetten. Het draaide steeds meer om imago en marketing. Bewoners worden vanuit de lens van participatie nu toch vaak gezien als lastige bezwaarmakers in de dop.
Filosofische debatten over stijl en politiek raakten rond de eeuwwisseling uit de mode. Het postmodernisme had afgedaan en er was een idee dat architectuur terug moest naar de basis, gewoon goede gebouwen maken. Maar wanneer architectuur slechts naar zichzelf verwijst, verliest ze de relatie met de sociale, politieke en culturele context, aldus Koekoek.
Vervolgens roerde de aarde zich. De architectuur bleef aanvankelijk nog behoorlijk modernistisch in haar materiaalgebruik. Een gebouw kon dan wel lijken op een aangespoelde ijsberg, maar was nog steeds gemaakt van staal, glas en beton. dat er tegelijkertijd voor zorgde dat diezelfde ijsbergen steeds verder smolten. Dat is nu niet langer houdbaar. De crises op het gebied van biodiversiteit en klimaat roepen ons op om fundamenteel anders te bouwen. Sofie De Caigny noemde het vorig jaar tijdens háár Abe Bonnema Lezing een vorm van neorealisme, “compromisloos aanvaarden van wat er al is en van daaruit, bescheiden en met aandacht voor productie, veel rijkere architectuur maken”. Catherine Koekoek gelooft dat architecten bij uitstek goed zijn toegerust om vanuit die nieuwe werkelijkheid met creativiteit en verve, schitterende architectuur te kunnen doen ontstaan. Met zorg ontworpen democratische ruimtes kunnen volgens haar werken als symbool voor de alledaagse democratie – en ruimte maken waarin zelfs de zachtste stemmen luid weerklinken.
Het evenement vanuit het Rijksmuseum is te bekijken via een opgenomen livestream.
Foto: Jan-Kees Steenman